مقدمه:‌
امروزه با پيشرفت علوم وتكنولوژي امكان توليد انبوه كالا فراهم شده است واينكار برنامه‌ريزي دقيق جهت استفاده به موقع وحداكثر از امكانات رامي طلبد . تقسيم كار ورشد جمعيت نيازاستفاده از فرآورده هاي ديگران را بوجود آورده است واين خود زمينه پيدايش سازمانهاي معظم گرديده كه در اين نظامهاي پيچيده فني ـ اجتماي ،‌انبار به عنوان واسطه موجبات گردش كالا از توليد به مصرف را امكان پذير مي سازد. انبار مي تواند درعرضه به موقع محصول ،‌جريان عادي توليد ،‌ثبات قيمت محصول‌، تعمير ونگهداري ماشين ها و…نقش مهمي را ايفا كند به طوريكه نقش آن درتجارت غير قابل انكار است . ارزش ريالي موجوديهاي انبار در صناعي مختلف متفاوت است وعوامل مختلفي درميزان نگهداري موجودي انبار واحدهاي صنعتي ، تجاري مؤثرند مثل روش توليد ،‌دوره توليد ،‌ميزان بكارگيري ماشين آلات ،‌نوع محصول ساخته شده ، بازار مصرف ،‌نوع مواد اوليه مورد احتياج ،‌نوسانات ارزي وقيمت در بازارهاي جهاني ، وضعيت واحد صنعتي دركل صنعت كشور وجهان و…. وبالاخره سيتم هاي تداركاتي وسفارشات واحدهاي توليدي ،‌اما انباره به دلايل مختلفي براي مؤسسات ومراكز تجاري ـ صنعتي از اهميت خاصي برخوردار مي باشد كه اهم آنها عبارتند از :‌

1)ارزش بالاي سرمايه درگردش شركت كه به صورت كالا در انبار نگهداري مي شود .
2)ارتباط مداوم وتنگاتنگ بخش انبار با بخشهايي نظير توليد يا تعمير ونگهداري ووقفه در توليد به علت نرسيدن نيازمنديها .
3)ارتباط نزديك انبار با بخش برنامه ريزي مواد بايد به نحوي باشدكه ضربه هاي حاصله در اثر كمبود محصول يا مواد راخنثي نمايد وحكم ضربه گير را در سازمان داشته باشد.

هدف ما دراين مجموعه ارائه مطالبي نسبتاً جامع در خصوص سيستمها ومدلهاي انبارداري وبرنامه ريزي كنترل موجودي انبارهاست. اميد است كه اين پروژه گامي باشد هرچندكوچك در راه تكميل مديريت سيستم هاي انبارداري وآرزوي ما رضايت شماست كه هيچ هدفي والاتر از آن نيست.




تعريف انبار :

امروزه انبار د يگر حالت يك محفظه را ندارد بلكه عمليات آن زماني كافي ورضايت بخش است كه از دوجهت اطلاعاتي وفيزيكي مورد توجه قرارگيرد به طور كلي انبا رمحل وفضايي است كه يك يا چند نوع كالاي بازرگاني ،‌صنعتي يا مواداوليه يا فرآورده هاي مختلف كه اساس يك سيستم صحيح طبقه بندي وتنظيم مي گردد.

انواع انبارها :

انبارها از نظر فرم ساختماني به سه صورت زير مي باشند:

1)انبارهاي پوشيده : اين مكان از تمام اطراف بسته است وداراي سقف ووسايل ايمني كامل مي باشد .
[
color=brown]2)انبارهاي سرپوشيده يا هانگارد : اين انبار داراي سقف بوده ولي چهار طرف آن باز است وفاقد حفاظ جانبي است . اين نوع انبارها كالاها را فقط از باران وآفتاب حفظ مي كند .

3)انبار با ز يامحوطه :‌اين انبار به صورت محوطه بوده وجهت نگهداري  ماشين آلات ولوازم سنگين مورد استفاده قرار مي گيرد.



انواع موجوديهاي انبار :‌

اجناس وكالاهاي موجود درانبار اعم ازمؤسسات توليدي وغير توليدي را مي‌توان به شرح زير تقسيم كرد :

1)مواد اوليه يا مواد خام :‌ازاين مواد براي توليد كالا استفاده مي شود .

2)كالاي درجريان ساخت :‌ كه شامل بهاي ناقص دستمزد ومواد وهزينه هاي سربار ساخت مي باشد .

3)كالاي ساخته شده : به كالايي گفته مي شود كه از نظر ساخت به مرحله تكميلي رسيده وقابل عرضه به بازار مي باشد.

4)اجناس خريداري شده جهت فروش : اين سري از اجناس شامل اجناسي هستند كه بدون هيچ گونه تغييري درآنها در بازار جهت فروش عرضه مي گردد وبه طور موقت در انبارها نگهداري مي شود .

5)موادولوازم مصرفي: كه درتوليد غير مستقيم موثرندمثل‌: گريس ، روغن ،‌ملزومات وغيره.

6)اجناس اسقاطي : اجناسي هستند كه مستهلك شده وغيرقابل استفاده اند ومعمولاً به مزايده گذاشته مي شوند يا مورد تعمير مجدد قرار مي گيرند .

وظايف انباردار :

1)تحويل اجناس خريداري شده ومورد نياز سازمان ، رسيدگي وبررسي طبق اسناد ومدارك اوليه.
2)صدور  برگ درخواست خريد كالا به واحد تداركات داخلي يا سفارشات خارجي درصورت عدم وجود موجودي .
3)مراقبت ونگهداري كالاها از سرقت ، صدمه ،‌ضايعه ،‌حادثه ناشي از طبقه بندي يا قفسه بندي يا چيدن اقلام درانبار
4)پيش بيني ،‌ برنامه ريزي وكنترل مواد انبار وانجام انبارگرداني متناسب با نوع شركت وكالاهاي آن وسياست مؤسسه .
5)تهيه گزارشات لازم درخصوص ضايعات، موجوديها ونظريات اصلاحي وساير گزارشات مورد نياز مديريت .
6)صدور قبض انبار پس از دريافت كالا وحواله انبار  هنگام تحويل دادن كالا به متقاضي وفرمهاي مرجوعي در صورت برگشت كالا وساير فرمهاي مربوط به انبار وثبت صادره ووارده  در دفاتر وكارتهاي مربوطه.
7)بايگاني اسناد ومدارك مربوط به انبار وتعبيه يك كارت براي  هريك از اقلام انبار.


كدگذاري كالاها:‌

تعريف وفوايد كدگذاري :‌

به ايجادرويه وسيستمي كه بوسيله آن اطلاعات ونشانه هاي مورد نياز از شخصي به شخص ديگر يا ازنقطه اي به نقطه ديگر به صورت خلاصه منتقل گردد كدگذاري گويند . كه به معني رمز يا نشان خاص است وجهت سهولت دركار وتقليل حجم گفته ها ونوشته ها به كار مي رود دركدگذاري ممكن است از عوامل متعددي چون رنگها،‌ نورها ،‌اشكال ، اعداد ،‌الفبا و… يا تركيبي از آنها بهره گرفت اما مهمترين فوايد سيستم كدگذاري عبارتند از :
1)جلوگيري از نوشتن جملات طويل وتوصيفي وشناسايي كردن ساده ودقيق تر كالاها .
2)استاندارد كردن كالاهاوكمك به جمع آوري صحيح آمار و اطلاعات آماري ومحاسباتي .
3)ثبت عمليات واردات وصادرات كالاها ونگهداري حساب دقيق موجودي انبار توسط ماشينهاي الكترونيكي پيشرفته .
4)صدور سفارش خريد بطور ساده ومطمئن ودقيق وپيگيري ساده تر امور وسهولت برنامه ريزي وكنترل.

انواع روشهاي كدگذاري :

1)روش ساده با روش اعداد تركيبي .
2)روش اعداد گروهي
3)روش اعشاري يا روش ديوئي
4)روش حروفي يا الفبايي
5)روش نيمونيك يا روش استفاده از حرف اول نام كالاها
6)روش مخفي
7)روش كدينگ ويژه
روش كدينگ استاندارد .

سيستم كدينگ انبار :‌

دراين بخش  مراحل طراحي سيستم كدينگ انبار كارخانه مزبور ارائه مي شود . دراين سيستم كد كالاها از ده رقم تشكيل شده است . 
                                             
ساير مشخصات             نوع كالاها                    گروه كالا        محل مصرف      ماهيت كالا

1)ماهيت كالا :‌ منظور از ماهيت كالانوع استفاده است . بطور مثال يدكي ،‌مصرفي ، مواد اوليه و… جدول يك ليست ماهيتهاي كالا را در انبار هاي كارخانه مزبور نشان مي دهد .
2)محل مصرف: محل مصرف كالا همان قسمت هاي مختلف  كارخانه مي باشد كه كالا در آنجا مصرف مي شود . در صورتي كه كالا در قسمت خاصي مصرف نشود عنوان عمومي با كد … مي گيرد. جدول دو ليست محلهاي مصرف كالا را درانبارهاي كارخانه مزبور نشان مي دهد.
3)گروه  كالا:‌ همان تقسيم بندي كالاها مي باشد كه يا برحسب سنخيت مشابه يا مصرف مكمل براي يكديگر ويامحل مصرف دسته بندي شده اند . جدول سه ليست گروههاي كالا را در انبارهاي كارخانه مزبور نشان مي دهد .
4)نوع كالا:  نوع كالا همان كالاهاي نهايي مي باشد كه در انبار گردش پيدامي كند .
5)ساير مشخصات : اين كدارتباط مستقيم با خودكالا دارد كه تعيين كننده اندازه ،‌كشور سازنده ،‌رنگ و ساير مشخصات كالاست كه آن را از نوع مشابه جدا مي كند .

فصل دوم :‌

تعريف سيستم انبارداري و …

تعريف سيستم اطلاعاتي انبار ونتايج اجراي آن :‌

منظور ازسيستم اطلاعاتي ايجاد روشي سيستماتيك ومنطقي است براي اجراي عمليات مربوط به كالاي موجود در انبار وهمچنين اعمال كنترلهاي لازم روي مراحل مختلف اين عمليات ،‌يا مي توان گفت كه  ايجاد روشي است ،‌سيستماتيك ومنطقي كه امكان انجام عمليات تهيه ونگهداري جنس را ازمرحله درخواست اجناس با مرحله تهيه كامل وتحويل به مصرف كننده ميسر مي سازد . جزئيات عمليات در واحدهاي مختلف توليدي يا خدماتي، بسته به نوع فعاليت وسازمان داخلي ،‌ممكنست با هم تفاوت داشته باشند ولي نتايج  زير از اجراي  هر طرح سيستم اطلاعاتي انبار عايد موسسه مي شود :‌
1)ايجادرابطه هاي بهتر ومنطقي تر در داخل كارخانه براي تبادل اطلاعات.
2)تسريع درعملكرد قسمتهاي مختلف به كمك طرح فرمهاي مناسب .
3)ايجاد كنترلهاي بهتر در مؤسسه (كارخانه )
4)كمك به شناسايي بهتر كالاهاي موجود درانبار با توجه به تنوع آنها .
5)سفارش به موقع كالا وبه ميزان مورد نياز به آن .
6)ايجاد اطمينان در مديريت از عدم سوء‌استفاده در موجوديهاي انبار
7)شناسايي كالاهاي بلا استفاده كه سبب اتلاف فضاي انبار و راكد نگهداشتن سرمايه مؤسسه مي شوند .

انواع فرمهاي انبار :‌

متداولترين فرمهاي مورداستفاده درسيستم اطلاعاتي انبار به شرح زير مي‌باشند .

1)كارت انبار:

 اين فرم جهت ثبت كليه نقل وانتقالات مربوط به موجودي مورد استفاده قرار مي گيرد وتوسط انبار دارتهيه مي شود وبراي موارد زير به كار مي رود :‌

الف ) ثبت مقادير ورودي وخروجي هريك از اقلام موجودي
ب ) مبناي كنترل گردش اقلام موجودي
ج) مبناي مقايسه با كارت حسابداري انبار واصلاح مغايرات
د) تشخيص اقلام كم گردش وراكد
ه) ضبط سوابق سفارش موجودي

2)برگ درخواست جنس از انبار:

اين فرم جهت دريافت كالا ازانبار مورد استفاده قرار مي گيرد و توسط مصرف كننده پر مي شود وداراي كاربردهايي به شرح زير است :
الف ) ذكر مشخصات ومقادير اقلام درخواستي از انبار
ب ) مجوز تحويل جنس به درخواست كننده
ج) مبناي صدور درخواست خريد

3)حواله انبار (برگ مصرف كالا ) :

اين فرم هنگام تحويل كالا به متقاضي تنظيم مي شود وتوسط انبار پر مي شود وداراي كاربردهاي زير است :
الف ) اعلام نوع ومقدار اقلام صادره از انبار جهت هريك از واحدهاي درخواست كننده.
ب ) مبناي ثبت كارت موجودي وحسابداري انبار
ج ) مبناي تهيه صورت خلاصه گردش اقلام در انبار
د ) مبناي قيمت گذاري اقلام صادره .

4)برگ درخواست خريد :

اين فرم توسط انبار تكميل مي گردد و به منظور خريد اقلام برنامه اي يا بر اساس مصوبات شركت مورد استفاده واقع مي گردد.

5)رسيد موقت انبار :

اين فرم مشخص كننده اين است كه جنس به انبار رسيده وتحويل انباردار گرديده ولي به دلايلي چون نرسيدن كامل اجناس ويا بزرگ بودن محوطه ودر راه بودن بقيه ،‌همة  آن نرسيده است ،‌داراي كاربردهاي زير است :
الف ) ضبط اطلاعات كلي اقلام وارده هنگاميكه بررسي دقيق اقلام به سرعت امكان پذير نباشد .
ب ) به عنوان رسيد موقت در دست تحويل دهنده است.
ج ) مبناي پرداخت پس كرايه حمل است .

6)رسيد انبار:

‌هنگام دريافت ورسيد كالا به انبار اين فرم بمنزلة تأييد تحويل كالا به انبار بوده وتوسط انبار تنظيم مي شود وداراي كاربردهاي زير مي باشد:‌
الف ) اعلام وتأئيد رسيد اقلام وارده به انبار وذكر مشخصات اقلام .
ب ) اعلام رسيد محموله هاي برگشتي از فروش به انبار محصول .
ج ) اعلام رسيد اقلام اماني به انبار .
د ) قيمت گذاري اقلام وارده .
ه )ثبت كارتهاي موجود وحسابداري آنها .

7)كارت حساب انبا ر:

‌اين كارت توسط مسئول كاردكس مركزي عمل مي شود وتقريباً مثل كارت انبار است بااين فرق كه ستون مبلغ هم در آن وجود دارد. يك كارت حساب هم مقدار فيزيكي وهم ريالي را كنترل مي نمايد .

8)برگ کنترل اسناد:

‌اين فرم همراه يك دسته از فرمها كه قرار است از قسمتي به قسمت ديگر فرستادده شوندارسال مي شود تادرصورتي كه فرمهاي ارسالي تعدادشان تغيير كرده باشد مشخص مي شود وتوسط قسمت ارسال كننده فرمها تهيه وتنظيم مي شود.

9) برگ درخواست تأمين كالا :

اين برگ توسط يكي از دواير براي انبار جهت درخواست تأمين كالا ارسال مي شود .


فصل سوم :‌

روشهاي مختلف انبار كردن كالا

1) انبار كردن به ترتيب شماره يا حروف (با درنظر گرفتن حداكثر موجودي )
2) انباركدرن به ترتيب شماره يا حروف ( با درنظر گرفتن حداقل موجودي )
3) انبار كردن به ترتيب ورود موجوديها ( كالاها )
4) انبار كردن به ترتيب ورود وبا دراختيار داشتن سيستم شماره قفسه .

نكات مهم درچيدن اجناس در انبار :

چيدن صحيح كالا درانبار در بالا بردن راندمان وايجاد نظم وكاهش  هزينه ها وبخصوص وقت بسيار مؤثر است به تنظيم ونگاهداري كالا در انبار دريك محل خاص صفافي گفته مي شود يكي از رايج ترين شيوه تنظيم ونگاهداري روش كدبندي كردن محل وقفسه وراهرو وطبقات است كه درموسسات بزرگ به انبارها نيز كدهايي اختصاص مي دهند اما مهمترين عواملي كه درچيدن اجناس در انبارها مؤثر است عبارتنداز :

1)محبوبيت يا ميزان تقاضابراي كالا .
2)وجه تشابه
3)اندازه وحجم كالا
4)مشخصات كيفي محصول

انبارگرداني وكنترل انبارها :‌

براي كسب اطمينان از صحت عمليات موجودي انبارها وجهت كشف واصلاح تفاوتهاي موجود ميان مقدار واقعي موجودي ومانده كارتهاي معين مواد ضروري است تا موجودي گيري ادواري بعمل آيد . تفاوتهاي موجود مذكور ممكنست داراي علتهاي متعددي باشدكه اهم آنها عبارتند از :

1)اشتباه در نقل وانتقال اطلاعات صورتحسابها به كارتها
2)اشتباه درهزينه يابي مواد مورد درخواست
3)عدم ثبت صورتحسابها يادرخواست مواد
4)هر نوع اشتباه در اثر نرسيدن اطلاعات ورودي وخروجي
5)ضايعات يا اختلاس

موجودي گيري ادواري يا انبارگرداني چه در سازمانهاي دولتي وچه خصوصي به روشهاي مختلف صورت مي گيرد. كنترل انبارها ممكن است توسط مقامات مجاز  ومسئول سازمان بعمل آيد كه كنترل داخلي ناميده مي شود يا اينكه توسط مقامات مجاز وياهيئت حسابرسي ويژه اي از خارج سازمان به عمل مي آيد كه به آن كنترل خارجي گويند . درطول سال ،‌ممكن است كه انبارها درچند نوبت وتوسط گروهها ومقامات مختلف آن هم به طور رسمي يا غير رسمي مورد بررسي وكنترل قرار بگيرد، لذا كنترل دقيق وكامل گردش عمليات وموجودي انبار ها در پايان سال از اهميت خاصي برخوردا رخواهد بود وبايدحتماً به مرحله اجرا درآيد .

ارزيابي موجوديهاي انبار وقيمت گذاري اقلام انبار:

تعيين بهاي اجناس بخصوص درمؤسسات توليدي وانتفاعي داراي ارزش خاصي است بطور كلي تمام اقلام هزينه هاي مربوط به ورود جنس به انبار تامرحلة صدور آن از انبار در رديف عوامل متشكلة قيمت تمام شده كالا مي باشد اما قبل از بيان شيوه هاي ارزيابي ادواري يا دائمي موجوديها بهتر است تا ابتدا به گردش فيزيكي وبهاي تمام شده كه از بخشهاي خاص خود در ارزيابي هاي اقلام انبار ومصرف آنها دست اشاره اي  داشته باشيم .


گردش فيزيكي (Physical flow):

گردش فيزيكي موجوديها مي تواند به صور مختلفي صورت پذيرد در برخي از واحدهاي تجاري توليدي لازم است كه موجوديها به طور منظم گردش داشته وهمواره كالاهاي جديد وتازه در دسترس باشد مثلاً دريك كارخانه رنگ سازي ممكن است ابتدا قوطيهاي رنگ قديمي بفروش برسد واز ماندن زياد وفساد آن جلوگيري گردد بدين روش كه از اولين موجوديها اول استفاده مي شود روش اولين صادره از اولين وارده يا fifo گويند اما درمورد برخي از  اقلام ديگر موجودي ،‌روش اولين صادره آن معمولاً از آخرين محموله وارده كه د رسطح بالا قرار گرفته است صورت مي گيرد،‌اما داروها يا سبزيجات يا كالاهاي زود فاسد شدني بايد ابتدا به مصرف برسد يعني كالاهاي اول وارده اول صادر مي شود . به روش اولين صادره از آخرين وارده lifo گويند . يادرصورتي كه از لحاظ تاريخ مصرف يا تركيب شيميايي كالاها ماندن آنها اشكالي پيش نياورد مي توان از روش مصرف انتخابي نيز بهره جست .


گردش بهاي تمام شده (cost flow):

گردش بهاي تماي شده كالاي انتخابي برارزش موجودي پايان دوره وبهاي تمام شده كالاي فروش رفته اثر مي گذارد ولذا برخي از اقلام مندرح در ترازنامه وصورت حساب سودوزيان مستقيماً تأثير گردش بهاي تمام شده موجوديها قرار مي گيرند . درمواقعي كه بهاي تمام شده مواد وكالاي ساخته شده نوسان زيادي  نداشته باشد ،‌نگهداري آن آسان بوه وفرض انتخابي درمورد گردش بهاي تمام شده نيز اثر زيادي ندارد . اما غالباً چنين نوسانات قابل ملاحظه اي بوجود مي آيد .دراينگونه موارد،‌تصميم گيري درمورد اينكه كدام يك از اقلام بهاي تمام شده موجوديها بايد به موجوديهاي پايان دوره مالي وكدام يك به بهاي تمام شده كالاي فروش رفته تخصيص يابد ،‌از ضروريات است براي اتخاذ اين تصميمات ،‌چند روش پذيرفته شده وجود دارد . مثلاً ممكن است كه جديدترين اقلام بهاي تمام شده به پيروي از روش fifo به موجوديهاي آخر دوره اختصاص يابد يا به پيروي از روش lifo به كالاهاي فروش رفته تخصيص يابد اما لزومي براي انطباق گردش بهاي تمام شده به گردش فيزيكي موجوديها وجود ندارد ومي تواند بدونحو مختلف تواماً عمل نمود .

سيستم ارزيابي ادواري موجوديها (Periodic Inventory Systen):‌

دراغلب واحدهاي تجاري وندرتاً درواحدهاي توليدي ،‌سيستم ادواري ارزيابي موجوديها متداول است . دراين سيستم هم بهاي تمام شده كالاي فروش رفته وهم موجوديهاي پايان دوره در پايان دوره مالي به هنگام تهيه صورتهاي مالي محاسبه مي شود . دراين روش  موجوديهاي آخر دوره شمارش شده  وارزش آن بر مبناي يكي از روشهاي پذيرفته شده گردش بهاي تمام شده تعيين مي شود وحسابدارها با كسر كردن ارزش آن از بهاي تمام شده كالاي آماده براي فرشو ، بهاي تمام شده كالاي فروش رفته دوره را محاسبه مي نمايند :‌
ارزش كالاي آماده براي فروش + ارزش موجودي د رابتداي دوره + خريد موجودي طي دوره
بهاي تمام شده كالاي فروش رفته= ارزش موجودي در ابتداي دوره + ارزش موجودي در پايان دوره

روشهاي مختلف ارزيابي ادواري موجوديها به  سه دسته كلي تقسيم مي شود كه عبارتند از :‌

1) روش fifo يااولين صادره از اولين وارده     (First in first out)
2) روش lifo يا اولين صادره از آخرين وارده (last in first out )
3) روش ميانگين موزون (weighzed average )     

مثال : موجودي اول فروردين مساوي 20 واحد وبهاي تمام شده يك واحد آن بالغ بر100 ريال است درطول اين ماده 50 واحداز اين كالا خريداري شده است كه به شرح زير مي باشند كه وارد انبار شده بودند :‌
                         ارزش      واحد                مبلغ  كل
موجودي اول فروردين           100     *     20               2000
خريد در 11 فروردين           105     *     20               2100     
خريد در 15 فروردين           110     *     10               1100     
خريد در 30 فروردين           120     *     20               2400     
                              ـــ               ـــــ
70     7600
از 70 واحد كالاي خريداري شده بالا ،‌40 واحد آن در طول فروردين بفروش رفته است وت 30 واحد از آن باقي مانده است صورت ريز فروشهاي مابه شرح زير مي باشد:
3فروردين           10واحد
12فروردين           20واحد
15 فروردين           5واحد
21فروردين           5واحد
               ــــــ
               40
شركت فوق براي ارزيابي 30 واحد كالاي خود كه در انبار  مانده است ناگزير است از يكي از روشهاي  ادواري قيمت گذاري بهره جويد دراينجا مابه سه روش فايفو، لايفو، ميانگين ارزش موجودي پايان دوره وبه تبع آن بهاي تمام شده كالاي فروش رفته واثرات محاسبه سه روش به سود آوري را محاسبه خواهيم كرد:‌

fifo روش اولين صادره از اولين وارده :‌

ارزش موجودي پايان دوره :‌          كلي
20 واحد      120ريالي            2400
10 واحد      110ريالي           1100
ـــــــ                         ـــــــ
30                          3500
ارزش يا بهاي تمام شده كالاي فروش رفته طي ماه فروردين 4100= 3500- 7600

lifo  روش اولين صادره از آخرين وارده :‌

ارزش موجودي پايان دوره :             كلي
20 واحد      100ريالي           2000
10واحد      105ريالي           1050
ـــــــ                         ــــــ
30     3050
ارزش يا بهاي تمام شده كالاي فروش رفته طي ماه فروردين 4550= 3050 – 7600

[average ميانگين موزون :‌

571/108= 70 ÷ 7600
بهاي تمام شده موجودي آخر دوره فروردين ماه 13/3257 =571/108* 30
                              7600 57/108 * 40
بهاي تمام شده كالاي فروش رفته فروردين ماه  87/4342= 13/3257-7600
همانگونه كه ملاحظه مي شود بهاي تمام شده كالاي فروش رفته وبهاي تمام شده موجودي آخر دوره روش ميانگين موزون مابين ارقام حاصل از اجراي روش هاي lifo , fifo قرار مي گيرد.

سيستم ارزيابي دائمي موجوديها Perpetual Inventaly :‌

دراين سيستم كليه مبادلات خريد وفروش درحساب موجوديها ثبت مي شود . نظر به اينكه اين سيستم باعث مي شود كه حساب موجوديهاي كالاها همواره با زمان منطبق باشد  تحت اين عنوان سيستم ارزيابي دائمي موجوديها نامگذاري شده است . هرگونه ورود وخروج از انبار بايدبه قيمتي ارزيابي شود اينجاست كه انتخاب شيوه قيمت گذاري براي اقلام ورودي وخروجي از انبار الزامي مي شود مهمترين روشهاي نگهداري وارزشيابي وتقويم دائمي موجوديها عبارتند از :‌


1) روش شناسايي ويژه                (Specific Identification)
2) روش fifo                     (First In first out )               
3) روش lifo                     (Last In first out)
4) روش ميانگين متحرك           (Moving Average)

روش شناسايي ويژه :

اعمال اين روش مستلزم پيگيري جريان فيزيكي وبهاي تمام شده هرقلم از موجوديها از زمان تحصيل تاموقع فروش يا مصرف است . اين روش در زماني مناسب است كه بعنوان هر قلم از موجودي را بطور جداگانه اي مشخص كرد وبهاي تمام شده مربوط به آنر ا تخصيص داد ومعمولاً براي اقلام گران قيمت ومنحصر به فرد مثل جواهرات وآثار هنري ونظير آنها كاربرد وعموميت كاربردي ندارد.



روش fifo

ثبت حساب موجودي كالا در سيستم ارزيابي دائمي موجودي ها با روش fifo
موجودي     صادره (مصرف / فروش)     وارده (خريد)     شرح     تاريخ     رديف
مبلغ     تعداد     مبلغ     في     تعداد     مبلغ     في     تعداد     
2000     20                    2000     100     20     مانده     1/1     1
1000     10     1000     100     10                    فروش10 واحد     3/1     2
3100     30                    2100     105     20     خريد20 واحد     11/1     3
1050     10     1000
1050     100
105     10
10                    فروش20 واحد     12/1     4
2150     20                    110     110     10     خريد 10 واحد     15/1     5
1625     15     525     105     5                    فروش5 واحد     15/1     6
110     10     525     105     5                    فروش5 واحد     29/1     7
3500     30                    2400     120     20     خريد20 واحد     30/1     8
          4100                                        
در روش فايفو چه روش ادواري وچه روش دائمي اعمال شده درهر دو روش مبلغ ( ارزش ) موجودي كالاي پايان دوره وبهاي تمام شده كالاي فروش رفته با هم برابر بوده و به ترتيب معادل 3500 و 4100 مي باشد.


روش LIFO

ثبت حساب موجودي كالا در سيستم ارزيابي دائمي موجودي ها با روش lifo
موجودي     صادره (مصرف / فروش)     وارده (خريد)     شرح     تاريخ     رديف
مبلغ     تعداد     مبلغ     في     تعداد     مبلغ     في     تعداد     
2000     20                    2000     100     20     مانده     1/1     1
1000     10     1000     100     10                    فروش10 واحد     3/1     2
3100     30                    2100     105     20     خريد20 واحد     11/1     3
1000     10     2100     105     20                    فروش20 واحد     12/1     4
2150     20                    110     110     10     خريد 10 واحد     15/1     5
1625     15     525     105     5                    فروش5 واحد     15/1     6
110     10     525     105     5                    فروش5 واحد     29/1     7
3400     30                    2400     120     20     خريد20 واحد     30/1     8
          4200                                        

در روش لايفو به روش دائمي بهاي تمام شده كالاي فروش رفته 4200 ريال وبهاي موجودي پايان ماه 3400 ريال مي باشد.

روش ميانگين

ثبت حساب موجودي كالا در سيستم ارزيابي دائمي موجودي ها با روش  ميانگين متحرك
موجودي     صادره (مصرف / فروش)       وارده (خريد)                شرح     تاريخ     رديف
مبلغ            تعداد     في     مبلغ     في     تعداد             مبلغ           في                تعداد     
2000                  20     100                    2000     100     20     مانده     1/1     1
1000     10     100     1000     100     10                    فروش10 واحد     3/1     2
3100     30     33/103                    2100     105     20     خريد20 واحد     11/1     3
33/1033     10     33/10     67/2066     33/103     20                    فروش20 واحد     12/1     4
33/2150     20     67/106                    110     110     10     خريد 10 واحد     15/1     5
1600     15     67/106     35/533     67/106     5                    فروش5 واحد     15/1     6
67/1100          10     35/533     67/106     5                    فروش5 واحد     29/1     7
7/3466     30     55/115                    2400     120     20     خريد20 واحد     30/1     8
          37/4133                                        

مقايسه سه روش ارزيابي دائمي موجوديها :

انتخاب روش ارزيابي موجوديها اثر قابل ملاحظه اي بر بهاي تمام شده كالاي فروش رفته وسودناخالص دراد لذا براي مديراني كه روشي  راانتخاب مي كنند ، درصورت تمايل مي توانند آنرا عوض كنند اما يكي از اصول بنيادي مفاهيم حسابداري رعايت يكنواختي يا ثبات رويه است واز وقوع تغيير روش كلررر وبي دليل جهت تغيير درسود آوري جلوگيري به عمل مي آور اما نقاط قوت وضعف هر روش قيمت گذاري يا ارزيابي چيست ؟

مقايسه سه روش ارزيابي دائمي  موجوديها :‌

محاسبه سود ناخالص

سيستم ارزيابي دائمي موجوديها
Lifo     ميانگين     Fifo     
800     800     800     فروش (فرض )
4200     37/4133     4100     كسر : بهاي تمام شده كالاي فروش رفته
3800     63/3866     3900     سودناخالص
3400     7/3466     3500     موجودي پايان دوره


سيستم ارزيابي دائمي موجوديها
Lifo     ميانگين     Fifo     
8000     800     800     فروش
2000     2000     200     موجودي اول دوره
5600     5600     5600     خريدهاي فروردين ماه
3050     13/3257     3500     موجودي پايان فروردين
4550     87/4342     4100     سودناخالص

مزيتها ومعايب شناسايي ويژه :

مزيت ويژه اين روش اينست كه تطابق (مقابله ) صحيح اقلام بهاي تمام شده با درآمد مربوط را امكان پذير مي سازد . نقطه ضعف مهم آن نيز فراهم آوردن امكان اعمال نفوذ بر رقم سود ناخالص براي مديريت است . زيرا هنگام فروش ، مديريت مي تواند به اقتضاءوبرمبناي سود مورد نظر رقم بهاي تمام شده دلخواه را انتخاب كند بعلاوه اجراي اين روش دربسياري از واحدهاي تجاري ـ توليدي بااشكال مواجه شده واز اين رو ، موارد استفاده آن تنها به محصولات گرانبها ومنحصر به فرد محدود گرديده است .

مزيتها ومعايب روش fifo:

كاربرد اين روش كه متداولترين روش ارزيابي موجوديهاست بسيار آسان است . گردش اقلام بهاي تمام شده دراين روش ، معمولاً با گردش فيزيكي اقلام موجوديها مطابقت مي كند وموجب  ارزيابي موجوديهاي آخر دوره با قيمت هاي نزديك بجاري مي شود . ضمناً اجراي اين روش در دوره هايي كه قيمتها در حال افزايش است موجب ايجاد سودناخالص بيشتر مي شود . عليرغم مزاياي فوق سود بيشتر موجبات ماليات بردرآمد بيشتر را فراهم مي آورد ودرآمدهاي جاري با اقلام بهاي تمام شده نسبتاً قديمي مقايسه مي شود ودرنتيجه كارايي وسودآوري بيش از واقع نشان داده مي شود ضمن اينكه براي جايگزيني اقلام موجوديها بهاي بيشتري نيز بايد پرداخت گردد. تطابق (مقايسه ) اقلام بهاي تمام شده قديمي با درآمدهاي جاري موجب ايجاد سودناشي از نگهداري موجوديها مي شود كه به نوبه خود باعث نشان دادن قدرت سود آوري بيش از واقع و احتمالاً گمراهي گروههاي ذينفع مي شود .

مزايا ومعايب lifo:‌

مزيت عمده اين روش اين است كه در دوره افزايش قيمتها ،‌سود ناخالص به ميزان كمتر محاسبه وماليات بردرآمد كمتري پرداخت مي گردد كه موجب بهبود وضعيت نقدينگي وگردش وجوه نقد مي شود ضمناً درآمد جاري را با اقلام بهاي تمام شده نزديك به قيمتهاي جاري مقايسه ومقابله ودرنتيجه سودناخالص نيز سود آوري تجاري رابهتر نشان مي دهد اما اگر اين روش در چند دوره مالي متوالي به كار برده شود اقلام موجوديهاي منعكس در ترازنامه با ارزش به مراتب كمتر از قيمتهاي جاري (درموقع افزايش قيمتها ) نشان داده مي شود زيرا برمبناي اقلام بهاي تمام شده قديمي ونسبتاً ارزان (كه موجب پائين آمدن غير عادي بهاي تمام شده كالاي فروش رفته است ) محاسبه وارزيابي شده است وافزايش سود غير معقولي را موجب خواهد شد. در دوره هايي كه قيمت ها درحال افزايش باشد براي روش lifo موجب محاسبه سود ناخالص كمتر در مقايسه با روش fifo مي شود گرچه سود كمتر موجب پرداخت ماليات كمتري مي گردد اما سود هر سهم ارائه تصويري نادرست از قدرت سود آوري شركت يا واحد تجاري را موجب مي شود لذا است كه مسئولين كشورهاي صنعتي شركتها را مقيد كرده تاجهت مقاصد مالياتي درصورت استفاده از lifo ،‌آن را در محاسبه سود ناخالص به منظور گزارشگري مالي نيز بكار برند .

مزايا ومعايب ميانگين موزون ومتحرك :‌

اين روش ها كه به ترتيب درسيستمهاي ارزيابي ادواري ودائمي موجوديها به كار مي رود درمقايسه به روش lifo،‌در برخي از كشورهاي صنعتي كمتر متداول است زيرا كليه نقاط ضعف در روش fifo , lifo را داراست درحاليكه مزيت عمده اي نيز ندارد . درصورت اجراي اين روش ، سودناخالص وموجوديهاي آخر دوره هيچ يك باقيمتهاي جاري يا قيمتهاي نزديك به آن محاسبه نمي شود .

حفاظت وايمني انبارها :

امروزه حوادث براي صنايع ضايعاتي بس گران از لحاظ مالي وجاني مي آفريند وكوتاهي  وقصور در ايجاد محيط مناسيب وبي خطر براي پرسنل دري غير قابل بخشش مي باشد جنبه هاي عملي وذهني جلوگيري از حوادث با  هم مرتبط هستند . حوادث مي تواند موجب صدمات بدني به نيروي انساني ،‌منابع توليدي وهمچنين ناراحتي هاي فكري وذهني گردد جهت نيل به موفقيت درجهت جلوگيري از حوادث وصدمات وخطرات ناشي از آن بايد به نكاتي خاص توجه نمود وچند اصل عمدة‌زير را درنظر داشت . اين اصول عبارتند ازاينكه :‌
1) اين حقيقت را بايدپذيرفت كه هزينه ها وصرف وجوه د رامور جلوگيري از حوادث گرچه جنبه محسوس دارد اما اگر  درست هزينه شوند سودي غيرمحسوس وحتي گاهاً محسوس آن هم بيشتر در بلند مدت عايد سازمان مي نمايد هزينه هاي مصروفه  در امر تهيه وسايل حفاظتي مثل تهويه ، روشنايي يا حفاظ دستگاهها وتجهيزات كار يا سروصداگيرو… از ضروريات كار بوده و براي كار سودمند مي باشد.
2) كليه اعضاء چه كارمندان چه كارگران وچه مديريت بايداز برنامه هاي ايمني  وحفاظت كار با علاقه واقعي حمايت نمايند .
3) برنامه هاي ايمني از برنامه كار وتوليد وانبارداري مجزا نيست وجزئي از آن است درنتيجه مثلاً سرپرست انبار ، مسئول برنامه ايمني انبار نيز بايد باشد ومتخصصين ومجربين امر ايمني وبهداشت حرفه اي مشاورين اونيز به شمار مي آيند .
عوامل مؤثر درتكميل وارسال برگ درخواست سفارش مواد :
مقداري مواد كه بايد در انبار نگهداري شود ، به عواملي مانند مصرف روزانه ،‌مدت رسيدن سفارش به انبار ، با صرفه ترين مقدار سفارش وهزينه هاي نگهدراي مواد ،‌بستگي مستقيم خواهد داشت . بنابراين ،‌انباردار بايدهنگام تكميل برگ درخواست مواد، ضمن توجه به عوامل فوق ،‌حد تجديد سفارش ،‌حداقل وحداكثر موجودي را مدنظر قرار دهد.

حد تجديد سفارش :

مقدار يا تعدادي است بين حداقل وحداكثر موجودي كه به محض تقليل موجودي به آن ميزان ،‌بايدبه خريد مواد مبادرت نمود تااطمينان حاصل شود كه مواد خريداري شده قبل از رسيدن موجودي به سطح حداقل ،‌به انبار خواهد رسيد . حدتجديد سفارش ، به دوعامل حداكثر مقدار مصرف روزانه مواد ومدت تحويل مواد سفارش شده ،‌بستگي مستقيم دارد.
حداكثر مصرف روزانه مواد * حداكثرمدت وصول مواد = حدتجديد سفارش
مثال 1) يك شركت توليدي براي ساخت محصولات خود ،‌روزانه حداكثر به 2000 كيلو مواد نوع الف نياز دارد ،‌چنانچه مدت تحويل سفارش حداكثر 36 روز باشد ، حدتجديد سفارش چنين محاسبه مي شود :‌
كيلو 72000 = 2000* 36 = حد تجديد سفارش

حداقل موجودي مواد:‌
حداقل موجودي مواد ،‌عبارت از تعداد يا مقداري است كه بايد همواره در انبار موجود باشد وحتي المقدور ،‌موجودي انبار از آن مقدار كمتر نشود . ميزان حداقل موجودي مواد در واحدهاي توليدي مختلف ويا درموارد مختلف متفاوت است.
( متوسط مصرف روزانه * متوسط مدت تحويل ) ـ حدتجديد سفارش  = حداقل موجودي مواد
مثال 2) با توجه به اطلاعات مثال 1،‌درصورتي كه حداقل مصرف روزانه 1400 كيلو وكمترين زمان براي تحويل سفارش 14 روزباشد ، حداقل موجودي مواد به صورت زير محاسبه مي شود :  =  حداقل موجودي مواد

باصرفه ترين مقدار سفارش :‌

باصرفه ترين مقدار سفارش، عبارت از مقدار موادي است كه به منظور به حداقل رساندن هزينه هاي سالانه مربوط به موجوديها ،‌سفارش داده مي شود ؛ زيرا بسياري از اين قبيل هزينه ها به مقدار سفارش آن مواد بستگي دارد .
هزينه هربار سفارش * 2* تعداد واحدهاي موردنياز سالانه√ = باصرفه ترين مقدار سفارش
بهاي خريد هرواحد * درصد هزينه نگهداري
    تعداد موردنياز طي دوره       = تعداد دفعات سفارش مقرون به صرفه
با صرفه ترين مقدار سفارش
مثال 3) شركت توليدي عرفان ،‌سالانه به تعداد 64000 واحدماده اوليه نوع «ب» نياز دارد كه بهاي خريد هر واحد آن 180 ريال مي باشد . چنانچه هزينه هربار سفارش (هزينه ثبت سفارش  500 ريال ،‌ هزينه گشايش اعتبار 1600 ريال ،  هزينه تخليه  500ريال ، ساير هزينه هاي سفارش 1900 ريال ) وهزينه نگهداري 5% باشد ، باصرفه ترين مقدار سفارش وتعداد دفعات سفارش مقرون به صرفه چنين محاسبه مي شود :‌

  با صرفه ترين مقدار سفارش
   تعداد دفعات سفارش مقرون به صرفه


دفعات گردش موجودي مواد :

دفعات گردش موجودي مواد ، گوياي اين مطلب است كه هرماده اوليه ، درطول يك دوره چند بار جايگزين مي گردد. دفعات گردش موجودي مواد ، از تقسيم جمع مواد مصرف شده طي دوره بر متوسط موجودي مواد بدست مي آيد. حجم موادمصرف با استفاده از حواله هاي انبار يا گزارش مقدار مصرف مواد  كه در دايرة حسابداري مواد ، تهيه شده بدست مي ايد ومتوسط موجو

موضوع : مقالات