در متن يک آهنگ قديمي اين عبارت آمده است که « بهترين چيزها در زندگي چيزهاي رايگان هستند! ». با يک لحظه درنگ و تفکر درباره ي اين جمله متوجه مي شويم که ترانه سراي ما فهرستي بلند بالا از بهترين ها در ذهن خود داشته است. بسياري از آن ها مانند رودخانه ها، کوهستان ها، سواحل دريا، درياچه ها، و اقيانوس ها طبيعت را براي ما فراهم کرده است. دولت نيز بقيه چيزها مانند زمين هاي بازي، سالن هاي ورزشي، بوستان ها و امثال آن را براي مردم تهيه مي کند. در تمامي موارد مردم براي استفاده و لذت بردن از اين کالاها هيچ هزينه اي پرداخت نمي کنند.
کالاهاي رايگان چالش زيادي در تجزيه و تحليل هاي اقتصادي ايجاد کرده اند. بيش تر کالاها در اقتصاد توسط بازارها تخصيص مي يابند، به طوري که خريداران مبلغ کالاهاي خريداري شده را پرداخت و فروشندگان نيز مبلغ آن ها را دريافت مي کنند. قيمت هاي تمامي کالاها علائمي هستند که راهنماي تصميم گيري خريداران و فروشندگان اند. وقتي کالاهاي در دسترس بدون قيمت و هزينه، و به عبارت ديگر رايگان باشند، نيروهاي بازار، که معمولاً تخصيص منابع را در اقتصاد انجام مي دهند، ديگر حضور ندارند و غايب هستند.
در اين مقاله به بررسي مسائل ناشي از کالاهايي بدون قيمت بازاري مي پردازيم. تجزيه و تحليل ما بر اساس يکي از اصول اقتصادي انجام مي شود: دولت ها مي توانند « نتايج يا پيامدهاي بازار را بهبود بخشند ». وقتي کالاهايي بدون قيمت است، بازارهاي خصوصي از توليد و مصرف آن کالا به مقدار واقعي اطمينان ندارند، در چنين حالتي دولت مي تواند ناتواني يا شکست بازار را رفع کند و موجب بهبود رفاه اقتصادي شود.

انواع مختلف کالا

بازارها در فراهم کردن کالاهاي مورد نياز مردم تا چه حد موفق هستند؟ پاسخ به اين پرسش به کالاي مورد بررسي بستگي دارد. مي توانيم با توجه به بازار تعداد کارامد بستني را تعيين کنيم: قيمت بستني تعادل عرضه و تقاضاي آن را در بازار ايجاد مي کند و اين تعادل، مجموع اضافه رفاه توليد کننده و مصرف کننده را به حداکثر مي رساند. با وجود اين، تنها با اتکا به نيروهاي موجود در بازار نمي توانيم از آلودگي هوا توسط کارخانه هاي توليد آلومينيم جلوگيري کنيم: خريداران و فروشندگان نوعاً توجهي به آثار جانبي اقدامات خود ندارند. بنابراين وقتي کالاي ما بستني است، بازارها به خوبي کار مي کنند ولي وقتي کالا هواي پاک است، اين بازارها بسيار بد عمل مي کنند.
با توجه به انواع کالاهاي اقتصادي، خالي از فايده نيست اگر آن ها را طبق دو ويژگي زير گروه بندي کنيم:
* آيا کالا استثناپذير يا محروم کردني است؟ آيا مي توانيم مردم را از مصرف کالايي منع و محروم کنيم؟
* آيا کالا رقيب ( يا مانعة الجمع ) است؟ وقتي شخصي کالايي را مصرف مي کند، آيا لذت مصرف همان کالا براي شخص ديگر کاهش مي يابد؟
با استفاده از دو ويژگي فوق در نمودار 1 کالاها را به چهار طبقه تقسيم کرده ايم:
1. کالاهاي خصوصي، کالاهاي استثناپذير و مانعة الجمع هستند. به طور مثال بستني را در نظر بگيريد. بستني يک کالاي استثناپذير است، زيرا مي توانيم يک فرد از خوردن آن محروم کنيم، چگونه؟ کافي است بستني را در اختيار او نگذاريم؟ بستني يک کالاي مانعة الجمع ( رقيب ) هم هست. اگر فردي بستني اي را بخورد، امکان ندارد شخص دوم بتواند همان بستني را بخورد ( مصرف فرد نخست بر مصرف فرد دوم اثر مي گذارد ). بيش تر کالاها در اقتصاد ( مانند بستني ) کالاهاي خصوصي هستند.
2. کالاهاي عمومي، کالاهاي عمومي نه استثناپذير ( محروم کردني ) هستند و نه مانعة الجمع. زيرا هيچ کس را نمي توانيم از مصرف کالاهاي عمومي محروم کنيم؛ به اين معنا که مصرف يک شخص از يک کالاي عمومي به هيچ وجه مصرف ساير افراد از آن کالا را کاهش نمي دهد. به طور مثال امنيت و دفاع ملي يک کالاي عمومي است. از آن جا که هر کشوري بايد خود را در برابر تهاجم خارجي تجهيز کند، غير ممکن است بتوانيم شهروندي را از فوايد اين نيروي دفاعي محروم کنيم. علاوه بر اين، وقتي شخصي از منافع امنيت و دفاع ملي بهره مند مي شود، به هيچ وجه منافع سايرين کاهش نمي يابد.
3. منابع مشترک، مانعة الجمع است؛ يعني وقتي فردي از دريا ماهي مي گيرد، ذخيره ماهي ها براي فرد بعدي کاهش مي يابد. اما ماهي يک کالاي استثناپذير نيست زيرا نمي توانيم از ماهيگيراني که به صيد ماهي مي پردازند پولي دريافت، و يا با قيمت گذاري آن ها را از صيد محروم کنيم.
4. وقتي يک کالا استثناپذير ( محروم کردني ) باشد ولي مانعة الجمع نباشد آن را انحصار طبيعي مي ناميم. به طور مثال حفاظت شهر در برابر آتش سوزي را در نظر بگيريد. به راحتي مي توانيم برخي از مردم را از اين کالا ( حفاظت در برابر آتش سوزي ) محروم کنيم: اگر توجهي به آتش سوزي يک خانه نکنيم و آن خانه در آتش نابود شود! با وجود اين حفاظت در برابر آتش سوزي يک کالاي مانعة الجمع نيست، زيرا آتش نشان ها زمان زيادي در آماده باش به سر مي برند تا آتش سوزي هاي احتمالي را خاموش کنند، همچنين حفاظت از يک خانه اضافي در برابر آتش سوزي احتمالي احتمالاً حفاظت از ساير خانه ها را کاهش مي دهد. به عبارت ديگر، از آن جا که يک شهر هزينه هاي اداره آتش نشاني را پرداخت کرده است، هزينه اجتناب ناپذير حفاظت از يک خانه جديد چندان زياد نيست.
کالاهاي مانعة الجمع ( رقيب )؟
**توضيح شکل:
نمودار 1 چهار نوع کالا. مي توانيم با توجه به دو پرسش زير کالاها را در چهار گروه طبقه بندي کنيم: (1) آيا کالا محروم کردني است؟ يعني مي توانيم مردم را از مصرف آن ها منع و محروم کنيم؟ (2) آيا کالا مانعة الجمع است؟ يعني مصرف يک فرد از آن کالا مي تواند باعث کاهش مصرف ساير مردم از آن کالا شود؟ در جدو فوق مثال هايي از کالاهاي مختلف را در چهار طبقه ملاحظه مي کنيد.
در اين مقاله به بررسي کالاهايي مي پردازيم که استثناپذير يا محروم کردني نيستند، و از اين رو به طور رايگان در اختيار همه قرار دارند: کالاهاي عمومي و منافع مشترک از اين نوع هستند. همان طور که ملاحظه خواهيد کرد اين موضوع ارتباط نزديک با بحث آثار جانبي فعاليت هاي اقتصادي دارد. هم در مورد کالاهاي عمومي و هم در مورد منابع مشترک، آثار جانبي وجود دارند زيرا هيچ ارزشي براي اين کالاها به صورت قيمت آن ها نمي توانيم تعيين کنيم. اگر براي يک شخص کالاي عمومي فراهم شود ( مانند امنيت و دفاع ملي ) وضع ساير افراد نيز بهبود مي يابد ( اثرات جانبي مثبت ). در حالي که اين اشخاص هزينه اي بابت استفاده از اين کالا ( امنيت و دفاع ملي ) نمي پردازند. به طور مشابه وقتي شخصي از منابع مشترک استفاده مي کند ( مانند ماهيگيري در اقيانوس ) وضع ساير ماهيگيران بدتر مي شود، اما در عين حال زيان آن ها جبران نمي شود ( اثرات جانبي منفي ). به علت وجود همين آثار جانبي، اقدامات بخش خصوصي در مولد توليد و مصرف ممکن است منجر به تخصيص ناکارامد منابع شود، و دخالت دولت باعث افزايش رفاه اقتصادي شود.

کالاهاي عمومي

براي درک تفاوت کالاهاي عمومي با ساير کالاها و اين که به چه مشکلاتي براي جامعه به همراه دارند، به ذکر يک مثال مي پردازيم: نمايش آتش بازي را در نظر بگيريد. اين کالا استثناپذير ( محروم کردني ) نيست زيرا غير ممکن است بتوانيم فردي را از ديدن نمايش آتش بازي محروم کنيم و در عين حال اين کالا مانعة الجمع هم نيست، زيرا بهره مند شدن يک فرد از اين نمايش بهره مندي ساير افراد را کاهش نمي دهد.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت www.arshiyagroup.ir مراجعه نمایید و یا با ایمیلinfo@arshiyagroup.ir تماس حاصل فرمایید

موضوع : مقالات