هدیه ویژه طراحی سایت و فروشگاه اینترنتی
ثبت شرکت – تغییرات – ارائه صورتجلسات –پلمپ دفاتر – کد اقتصادی –حسابداری – ثبت محدود

سير تطور نظام مالياتي ستاني ايران

مقدمه

چرا ماليات ستاني در جهان سوم و از جمله ايران، جايگاه به حق و شايسته‌ي خود را پيدا نمي‌كند؟ چرا صورت‌هاي و ديگر گزارش‌هاي رسمي حسابداري و اطلاعاتي كه از اين مجاري توزيع مي‌شود، چندان جدي گرفته نمي‌شود؟ چرا به رغم وجود سه هزار سال تجربه‌ي مستقل در استقرار نظام مالياتي، يك سنت حسابداري با دوام و نظم مالياتي منسجم پا نمي‌گيرد؟ پاسخ به اين چراها ساده نيست! مشكلات همواره در پيوند با مجموعه‌اي از عوامل اجتماعي و تاريخي قابل توضيح است. بايد ديدگاهي نظام گرا يا سيستماتيك داشت تا پاسخ‌هاي معقول را فراهم آورد. مطالعه‌ي سير تطور در هر مقوله، رهنمودهاي سودمندي از ازمون‌هاي پيشين در كنش و واكنش با آن مقوله به دست مي‌دهد كه مي‌تواند راهگشاي تجربيات آينده باشد. روند تكامل نظام ماليات ستاني ايران گاه با آهنگي مناسب و گاه با درنگي طولاني و مبهم روبرو گرديده است،و در نتيجه از بررسي پيشينه‌ي نظام مالياتي در ايران نمي‌توان انتظار تكامل داشت. اما اين نوشتار كوششي است كه با بررسي مختصري از اين پيشينه، سير تاريخي و جايگاه امروزي نظام مالي در كشور را اندكي معلوم نمايد. هردوت مورخ يوناني دوره‌ي باستان ميزان ماليات دريافتي از ايالات بيست گانه‌ي ايران زمان داريوش اول را 14560 تالان نوشته است كه به پول امروزي در حدود دويست ميليون تومان مي‌شود. داريوش، ايران را به 20 ايالت تقسيم كرد و براي هر يك مالياتي مقرر داشت. بدين ترتيب كه آنهايي كه ماليات را با نقره مي‌دادند آن را به وزن تالان بابلي ( هر تالان نقره‌ي بابلي معادل 164/34 گرم) و انهايي كه ماليات را با طلا پرداخت مي‌كردند تالان اوبيايي ( هر تالان اوبيايي معادل 260/26 گرم) را ماخذ بدانند. در نوشته‌هاي گزنفون ديگر مورخ يوناني نيز آمده است كه شاهان هخامنشي به فلاحت و عمران كشور از نظر بالا رفتن درآمد مردم و سرانجام تامين و وصول ماليات‌ها و رونق خزانه وتقويت ارتش اهميت به سزايي مي‌دادند. در اين دوره سيستم ماليات اراضي معمول بوده است. بعد ازنابودي هخامنشيان توسط اسكندر مقدوني در سازمان‌هاي ايالتي هخامنشيان تغييري به وجود نيامد و اسكندر از همان روش و بنياد داريوش متابعت كرد. فقط در هر ايالت علاوه بر استاندار و رئيس ارتش يك نفر را براي تصدي امور ماليات تعيين كرد و كليه‌ي پرداخت حواله‌ها يا دريافت ماليات‌ها به وسيله‌ي وي انجام مي‌گرفت. در دوره‌ي اشكانيان اداراتي از قبيل دفتر سلطنتي، جنگ، اسلحه خانه، ماليه، چاپارخانه، ضرابخانه و گمركات به وجود آمد. در دوره‌ي ساسانيان ماليات از زمين و محصول بر مبناي ثلث محصول اخذ مي‌شد. ساسانيان علاوه بر ماليات هدايايي به نام آيين در اعياد نوروز و مهرگان مي‌گرفتند و در ميان مرزها گمرك وجود داشته است. با افول دوره‌ي امپراتوري شاهان ساساني، نور جاويدان خورشيد اسلامي درخشيدن گرفت. در زمان حضرت پيغمبر اكرم هنوز خزانه داير نشده بود و اگر غنيمتي نصيب مسلمين مي‌شد فوري آن را ميان خود تقسيم مي‌كردند. زكات هم كه شرعاً واجب بود و جمع اوري مي‌شد مانند ساير غنائم قسمت مي‌گرديد. اموال حضرت محمد از باقيمانده‌ ي خمس و زكات به چهل هزار شتر و گاو و اسب رسيد كه بابت حقوق ماموران وصول زكات پرداخت مي‌شد يا صرف اطعام و حفاظت فقرا ومستمندان مي‌گرديد،‌البته پس از غزوه‌ي بدر غنائم جنگي و سپس جزيه نيز بر اين عوايد اضافه شد. و پس از اضافه شدن ايران به ممالك اسلامي، اصول دفتر داري و تنظيم بودجه سالانه را ايرانيان مسلمان شده به ديگر ممالك مسلمان هم بردند و در تمام اين سرزمين‌ها دفاتر بودجه به زبان پهلوي و فارسي نوشته مي‌شد. در زمان بني عباس براي اولين بار سازماني شبيه به وزارت دارايي با چهار بخش تشكيل شد به‌ نام‌هاي ديوان الخرج، ديوان الضياع، ديوان الزمام و ديوان النفقات. اصلاحات بزرگ مالي و اقتصادي در زمان ملكشاه و وزارت خواجه نظام الملك به عمل آمد و برنامه‌هايي هم براي مملكت نوشته شد. در اين دوران عملاً دفتر خرج از دفتر مداخل جدا و در نتيجه دو ديوان جدا با دو دفتر و بودجه بندي جدا براي هزينه‌ها و درآمدها به وجود آمد. در دوره‌ي عباسيان مردم ناگزير از پرداخت 8 نوع ماليات و عوارض بودند: زكات، خراج، ده يك كشتيراني، پنج يك معادن،‌ جزيه، عوارض گمرك داخلي و خارجي ، عوايد مستغلات و ضرابخانه و ماليات صنعتگران، ماليات ستانده شده در زمان مامون عباسي به 000/155/396 درهم بالغ مي‌گرديد.

جهت کسب اطلاعات بیشتر با ایمیل info@arshiyagroup.ir تماس حاصل فرمایید و یا به شماره 500011008069819 پیامک ارسال فرمایید

موضوع : مقالات